Муҳаммад Али Вьетнамга қарши урушга боришдан қандай бош тортди? Бунинг учун унга 5 йил қамоқ жазоси берилди ва камарларидан маҳрум қилинди

Муҳаммад Алининг карьерасида кўплаб ёрқин воқеалар мавжуд, аммо энг афсонавийларидан бири спорт билан тўлиқ боғлиқ эмас. Алининг фуқаролик позицияси АҚШ ташқи сиёсатига зид эди: боксчи Вьетнам урушига қарши чиқди ва армияда хизмат қилишдан бош тортди.

1964 йилда АҚШ Вьетнам урушига аралашди, аммо урушга қарши оммавий ҳаракат бир неча йил ўтгач пайдо бўлди

Вьетнамдаги можаро Осиёдаги мустамлака режимининг қулаши натижасидир. Иккинчи жаҳон урушидан сўнг дарҳол Франция Вьетнамдан ташқари Лаос ва Камбоджани ўз ичига олган Ҳиндихитой устидан назоратни куч билан сақлаб қолишга ҳаракат қилди. Лекин у муваффақиятга эриша олмади. 1954 йилда томонлар Женева келишувларини имзоладилар: Париж минтақадан қўшинларини олиб чиқиб кетди, Вьетнам икки қисмга бўлинган бўлсада, мустақилликка эришди.

Келажакда, сайловлардан кейин мамлакат яна бирлашиши керак эди, лекин чегаранинг ҳар икки томонида ҳокимиятни йўқотишни истамаган репрессив режимлар мавжуд эди. Бундан ташқари, жанубда шимол тарафдорларининг жанговар ячейкалари - Жанубий Вьетнам миллий озодлик фронти пайдо бўлди. Ҳаракат кўпинча Вьетнам коммунистлари - қисқача Вьетконг деб аталар эди.

Партизан отрядлари жиддий қаршиликка дуч келмади. Ҳақиқий фуқаролар уруши бошланди, унда Шимолий Вьетнам (кейинчалик СССР ва Хитой) исёнчиларга ёрдам берди, АҚШ эса уларнинг рақибларини қўллаб-қувватлади. Аммо америкаликлар тўлиқ можарога фақат 1964 йилда - Тонкин кўрфазидаги воқеалардан кейин киришди. Уч кун ичида Шимолий Вьетнамликлар «Мeddox» эсминетига икки марта ҳужум қилишди - бу АҚШнинг Ҳиндихитойга бостириб киришига сабаб бўлди.

Бугун биз Вьетнам урушини Америкада ҳиппи ва пасифистлар ҳаракатининг кучайиши билан боғлаймиз. Бироқ, очиқ ҳарбий ҳаракатлар бошланиши ва бундай оммавий реакция ўртасида бир неча йил ўтди. Вашингтон университети маълумотларига кўра, Тонкин воқеаларидан кейинги энг йирик намойиш Нью-Йоркдаги 50 кишилик пикет бўлган. 1965 йилнинг биринчи ярмида АҚШнинг йирик шаҳарларида бир неча юз киши намойишга чиқди ва йил охирига келиб, урушга қарши ҳаракатлар 10-12 минг кишини тўплади.

Университет талабалари, Соғлом ядро сиёсати миллий қўмитаси ва «Аёллар тинчлик учун» жамияти фаоллари пасифистик ҳаракатнинг ўзагига айланди. Бундан ташқари, сўровлар урушни қўллаб-қувватлаганини кўрсатди: 1965 йилда Гэллап сўровига кўра, америкаликларнинг 61 фоизи Вьетнамга қўшин юбориш хато эмас деб ҳисоблаган. Фақат 24% аксини айтди. Аммо кейинги йилларда муносабатлар ўзгарди ва урушга қарши ҳаракат кучайди.

Улар жаҳон чемпионлиги учун жанг олдидан Муҳаммадни урушга сафарбар қилишга уриниб кўрдилар, бироқ Али IQ синовидан ўта олмади

Тонкин воқеасидан олдин ҳам Муҳаммад Али биринчи чақирув қоғозини олди.

1964 йил 25 февралда у Сонни Листонни мағлуб этди ва жаҳон чемпиони бўлди, аммо жанг бўлмаслиги мумкин эди: бундан бир неча ҳафта олдин Муҳаммад қатъий равишда чақирув станциясига чақирилди. Расмий равишда Америка аскарлари Вьетнамдаги можарода қатнашмаган бўлсалар ҳам, у ерда чекланган контингент - 20 мингдан ортиқ аскар ва офицерлар жойлашган эди. Али ҳам уларнинг сафини тўлдириши мумкин эди.

Тахминларга кўра, ўша пайтда Муҳаммад ақлий синов натижаси орқали қутулиб қолган. Қабул қилиш бўлимида у тиббий кўрикдан ўтди, аммо IQ тестидан ўта олмади, бу эса камида 92 баллни талаб қилади. Али эса атиги 78 балл тўплади.

Комиссия спортчини симулация қилган деб ҳисоблади ва икки ойдан кейин яна таклиф қилди. Амалдаги жаҳон чемпиони алдамаган эди, қайта синовда у худди шундай натижани кўрсатди ва шу билан бирга ўзига тўғри таъриф берди: «Мен энг ақлли эмас, энг буюкман».

Али қасамёд қилишдан бош тортганлиги учун унга қамоқ билан таҳдид қилишган. У фронтга бормаслик учун ўзини «ислом динининг тарғиботчиси» деб атаган.

Икки йил ўтгач, фронтлардаги вазият янада мураккаблашди. 1966 йилда ярим миллионга яқин америкалик ҳарбий хизматчи аллақачон уруш нуқтасида хизмат қилган. Муддатли ҳарбий хизматчилар учун талаблар сезиларли даражада камайди ва Али аллақачон ҳарбий хизмат учун муносиб деб тан олинган.

Тўғри, боксчи урушга қарши чақириқларни тобора кўпайтирди. У Вьетнам қаерда жойлашганлигини билмаслигини яширмади, энг машҳур баёнотлар кейинчалик бир таржимаи ҳолдан иккинчисига ўтиб кетди: «Менда вьетнамликларга қарши ҳеч нарса йўқ. Вьетнамликлар менга ҳеч қандай ёмонлик қилмади. Вьетнамликлар мени ҳеч қачон қора танли деб атамаган». Эҳтимол, иккинчи талқинда, унга нотўғри муносабатда бўлишган. Маълумки, бу иқтибос 1966 йил февраль ойида намойишчилардан бирининг плакатида пайдо бўлган ва кейинчалик фаоллар томонидан такрорланган. Бироқ, Муҳаммад бу иборани ҳам айтган бўлиши мумкин, аммо кейинроқ - армияда хизмат қилишдан бош тортганлик иши бўйича судланди.

1966 йил Али учун осон бўлмади: у Канада, Британия ва Германияда рингга чиқди, аммо урушга қарши позицияси туфайли унга АҚШда жанг қилиш тақиқланган эди. 1967 йилнинг февралида Алига Техасда жанг қилишга рухсат берилди. Шу билан бирга, ҳатто армияда бўлса ҳам, у албатта бокс билан шуғулланиши мумкин эди: масалан, Иккинчи Жаҳон уруши пайтида хизмат қилган Жо Луис аскарларнинг маънавиятини ошириш учун кўргазмали жангларда қатнашган.

Аммо Али ҳатто бундай таклифни ҳам рад этди. 1967 йилда улар яна қайта чақиришганида, у қасамёд қилмади. Аввалига боксчи истеҳзо билан анкетани тўлдирди, у ерда Уильям Шекспирни АҚШ президенти сифатида кўрсатди, кейин эса офицер унинг исмини чақирганда Алидан жавоб бўлмади. У Кассиус Клейга ҳам, Муҳаммад Алига ҳам жавоб бермади. Демарш учун у камарлари ва бокс лицензиясидан маҳрум қилинди, аммо янада жиддийроқ таҳдидлар бор эди - уни қамоқ жазоси кутарди.

Суд жараёнида Али хизматдан воз кечишини «ислом динининг тарғиботчиси» эканлиги билан изоҳлади ва шу билан бирга нега вьетнамликлар унинг душмани эмаслиги ҳақида яна бир бор гапирди. Муҳаммад вьетнамликларни отиб ташлагандан кўра, панжара ортида ўтириш маъқуллигини таъкидлади.

Суд боксчини беш йилга озодликдан маҳрум қилди, бироқ апелляция жараёнида унга озодликда қолишига рухсат берилди. Бундан ташқари, Али 5000 АҚШ доллари миқдорида жарима тўлаши керак эди ва уч йил давомида жанг қилишдан четлаштирилди. Ҳукуматпараст матбуотда Муҳаммад ҳақорат билан хоин деб аталган - бунга жавобан, 1968 йил апрель ойида «Esquire» нашри афсонавий муқова билан чиқди: ўқлар билан тешилган боксчининг фотосурати - «Муҳаммад Алининг иштиёқи».

Вьетнам уруши қандай якунланди?

Муҳаммад Али америкаликлар ўз қўшинларини Вьетнамдан олиб чиқиб кетишлари сабабли қамоққа тушмади. Уруш оммавийлигича қолди. Мурожаатлар давом этар экан, Муҳаммад Алининг сўзлари ва оддийгина пасифизм ғоялари америкаликларда тобора кўпроқ акс-садо берди. 1968 йил февраль ойида аҳолининг 46 фоизи Ҳиндихитойга бостириб кириш хато эканлигини айтди. 42% улар билан рози бўлмаган, аммо фарқ тезда кенгайган.

Айнан ўша ойларда урушга қарши энг шов-шувли ҳаракатлар бўлиб ўтди. 1967 йил октябрь ойида 100 000 кишилик оломон Пентагонга юриш қилди. Расмийлар катта йўқотишларни яшира олмадилар: 1967 йилда камида 11 минг аскар ҳалок бўлди. Кераксиз қассобхонага чақиришни тўхтатиш талаби Алининг суддаги иқтибосли нутқига тўлиқ мос тушди.

Бироқ, мамлакат тез орада намойишчиларнинг ўзлари устидан суд жараёнини бошлади. 1968 йил август ойида Чикагода АҚШ Демократик партиясининг Конгресси бўлиб ўтди. Қурултой бир неча кун давом этган норозилик акциялари билан кечди. Асосий талаб-қўшинларни Вьетнамдан олиб чиқиб кетиш. Ҳодисалар 25 август куни кечки пайт полиция билан тўқнашувлар содир бўлган Линкольн боғида авжига чиқди. Уларда юзлаб одамлар жабр кўрди ва бир неча ой ўтгач, «Чикаго еттилиги» деб номланган намойиш ташкилотчилари устидан суд бошланди. Суд мажлислари катта резонансга айланиб кетди ва судланувчилар бу жараёндан урушга қарши позицияларини билдириш учун бошқа платформа сифатида фойдаланишди. Натижада, ҳакамлар ҳайъати беш кишига нисбатан айблов ҳукмини қайтарди.

«Чикаго еттилиги» янги президент даврида ҳукмни қабул қилди. Сайловда Ричард Никсон ғалаба қозонди, у жанговар ҳаракатларни «шарафли тинчлик» билан тугатишга ваъда берди. Муроса сифатида у «урушни Вьетнамлаштириш» тарафдори бўлди, яъни операциянинг бориши учун жавобгарликни Сайгон ҳукуматига юклади. Натижада, америкалик аскарлар ҳақиқатан ҳам Индочинани тарк этишди, аммо «шарафли тинчлик» иш бермади. Шимол ғалаба қозонди ва уруш расман фақат 1975 йилда якунланди.

Хорижий сайтлар асосида Сарвиноз Рахмонқулова тайёрлади